Przejęci niezłomną ufnością w ostateczne zwycięstwo ich broni i życzeniem powodowani, by ziemie polskie, przez waleczne ich wojska ciężkimi ofiarami panowaniu rosyjskiemu wydarte, do szczęśliwej wywieść przyszłości, Jego Cesarska i Królewska Mość Cesarz Austrii i Apostolski Król Węgier oraz Jego cesarska Mość Cesarz Niemiecki ułożyli się, by z ziem tych utworzyć państwo samodzielne z dziedziczną monarchią i konstytucyjnym ustrojem. Dokładniejsze oznaczenie granic zastrzega się. Nowe Królestwo znajdzie w łączności z obu sprzymierzonymi mocarstwami rękojmię, potrzebną do swobodnego sił swych rozwoju. We własnej armii nadal żyć będą pełne sławy tradycje wojsk polskich dawniejszych czasów i pamięć walecznych polskich towarzyszy broni we wielkiej obecnie wojnie. Jej organizacja, wykształcenie i kierownictwo uregulowane będą we wspólnym porozumieniu.

Sprzymierzeni monarchowie, biorąc należyty wzgląd na ogólne warunki polityczne Europy, jako też na dobro i bezpieczeństwo własnych krajów i ludów, żywią niepłonną nadzieję, że obecnie spełnią się życzenia państwowego i narodowego rozwoju Królestwa Polskiego.

Wielkie zaś, od zachodu z Królestwem Polskim sąsiadujące, mocarstwa z radością ujrzą u swych granic wschodnich wskrzeszenie i rozkwit wolnego, szczęśliwego i własnym narodowym życiem cieszącego się państwa.

Z najwyższego Rozkazu Jego Cesarskiej i Królewskiej Mości, Cesarza Austrii i Apostolskiego Króla Węgier.

[Hans] Beseler

Warszawa, 5 listopada

[Karl] Kuk

Lublin, 5 listopada

Powaga i niebezpieczeństwa tych ciężkich chwil wojennych i troska o wojska nasze, stojące w obliczu wroga, zmuszają nas, zarząd nowego państwa Waszego zachować tymczasowo jeszcze w naszych rękach.

Chętnie jednak chcemy dać Wam z własną pomocą Waszą już teraz stopniowo te urządzenia państwowe, które mają poręczyć trwałe ugruntowanie, ukształtowanie i bezpieczeństwo państwa Waszego.

Przede wszystkim zaś chcemy dać Wam Wojsko Polskie.

Jeszcze trwa walka z Rosją, dotąd nie zakończona; w walce tej pragniecie wziąć udział.

Stańcie więc przy nas jako ochotnicy i pomóżcie nam uwieńczyć zwycięstwo nasze nad Waszym prześladowcą.
Mężnie i z wielką chlubą bracia Wasi z Legionu Polskiego walczyli obok nas: wstępujcie w ich ślady w nowych oddziałach wojskowych, które złączone z dawniejszym Legionem utworzą w przyszłości Wojsko Polskie. Nada to silną podporę Waszemu nowemu państwu i zapewni mu bezpieczeństwo na zewnątrz i wewnątrz.

Pod narodowymi barwami i sztandarami Waszymi, które ukochaliście nade wszystko, macie osłaniać Ojczyznę Waszą. Znamy odwagę waszą i płomienną miłość Ojczyzny i wzywamy Was do boju przy naszym boku.

Mężowie Waszego kraju zdolni do broni zbiorą się za przykładem walecznych bojowników Legionu Polskiego i we wspólnej na razie pracy z armią niemiecką i ze sprzymierzoną z nią armią austriacko-węgierską stworzą podstawę armii polskiej, w której pełne chwały tradycje Waszych dziejów wojennych odżyją na nowo w wierności i męstwie Waszych żołnierzy. […]

Bliższe rozporządzenia dotyczące ochotniczego wstępu do Wojska Polskiego będą niebawem ogłoszone.

Warszawa, Lublin, 9 listopada

Poszłam na Krakowskie, którędy miał ze stacji przechodzić 6 pułk, udając się na kwatery do Nałęczowa. Po ulicach snuje się mnóstwo ludzi. Na każdym kroku spotyka się znajomych. Ranek cichy i ciepły. O 8[.30] od kolei wracają delegacje. Wtenczas wszyscy, a szczególniej młodzież zaczynają pędzić z bocznic ku Krakowskiemu. Dzieci coś wołają. Balkon Piłsudskiego w hotelu Viktoria ubrany w sztandary i dywany. Wkrótce ukazało się na koniach kilku oficerów austryjackich z generałem Grzesickim na czele. Przyjęci jak zwykle bardzo zimno – oficjalna komenda legionów. Potym jadą na koniach Norwid z adjutantem i oficerowie 6 pułku. Na balkon Viktorii teraz wyszedł Piłsudski. Oficerowie salutują. Za nimi oddają honory wojskowe Piłsudskiemu wszystkie kompanie pułku – przechodzące mimo. Wznoszą się okrzyki. Treści ich nie mogę dosłyszeć. Są słabe, powtarzają je garstki. Na chłopców sypią się kwiaty. Widok żołnierzy tego pułku był wzruszający. Nie wyobrażałam sobie, że to wszystko jest aż tak młode. Po prostu trudno uwierzyć, że na tychto barkach chłopięcych spoczywały tak długo te niesłychane zadania wojenne, jakie spełniali. Twarz wąsatą rzadko się widzi w szregach. Chłopcy mieli wygląd zmęczony. Kontakt serdeczny między nimi i publicznością bardzo mały. Gdy potym wracali z nabożeństwa w byłej cerkwi rosyjskiej, myśmy z Zośką Poniatowską ratowały honor Lublina, bośmy krzyczały: "Niech żyje 6 pułk", a za nami powtórzyli dopiero inni nieliczni te jedyne w czasie ich powrotnej drogi okrzyki. Na drodze Liga Kobiet nosiła chłopcom papierosy, jabłka i słodycze.

Lublin, 28 listopada

Art. I. 1) Najwyższą władzę państwową w Królestwie Polskim, aż do jej objęcia przez króla lub regenta oddaje się Radzie Regencyjnej z zastrzeżeniem stanowiska mocarstw okupacyjnych według prawa międzynarodowego […]
2) Rada Regencyjna składa się z trzech członków, których w urzędowanie wprowadzą monarchowie mocarstw okupacyjnych.
3) Akty rządowe Rady Regencyjnej wymagają kontrasygnatury odpowiedzialnego Prezydenta Ministrów.

Art. II. 1) Władzę ustawodawczą w ramach tego patentu i według ustaw, które na jego podstawie będą wydane, wykonywa Rada Regencyjna przy współdziałaniu Rady Stanu Królestwa Polskiego.
2) We wszystkich sprawach, których zarząd nie jest jeszcze oddany polskiej władzy państwowej, wnioski ustawodawcze mogą być traktowane w Radzie Stanu tylko za zgodą mocarstw okupacyjnych. […]
3) Ustawy i rozporządzenia polskiej władzy państwowej, które mają być podstawą praw i obowiązków ludności,muszą być przed ich wydaniem podane do wiadomości generał-gubernatora tego ocarstwa okupacyjnego, w którego obszarze administracyjnym wejść mają w życie i mogą osiągnąć moc obowiązującą tylko wtedy, jeżeli tenże w ciągu dni 14 po przedłożeniu nie założy sprzeciwu.

Art. III. Rada Stanu utworzona będzie według postanowień specjalnej ustawy, którą wyda Rada Regencyjna za zgodą mocarstw okupacyjnych.

Warszawa-Lublin, 12 września

Siły przeciwne nie dały się już powstrzymać. W Lublinie powstał w nocy z 6 na 7 listopada „Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Pol­skiej" pod przewodnictwem przywódcy socjalistów galicyjskich Ignacego Daszyńskiego. [...] Pierwszym czynem tego rządu było ogłoszenie: po pierwsze, złożenia z urzędu ustanowionej przez mocarstwa okupacyjne Rady Regencyjnej, a po wtóre — siebie jako najwyższej władzy dla całego Narodu Polskiego. Łączyła się z tym zapowiedź daleko idących reform społecznych oraz radykalnej reformy rolnej. W ten sposób i lewica niepodległościowa zgłaszała się jako kandydatka do objęcia całej władzy w państwie. Lubelski rząd rewolucyjny miał jednak poważnych przeciwników. Stronnictwa umiarkowane w Warszawie, zarówno Koło Międzypartyjne, jak akty­wiści, odpowiedzieli wspólnym protestem przeciw narzucaniu rządów partyjnych lub lokalnych, zaznaczając konieczność utworzenia Rządu Narodowego z reprezentantów wszystkich kierunków z przewagą przedstawicieli stronnictw ludowych i robotniczych.

Lublin–Warszawa, 7 listopada

Jego Magnificencja dotknął tej mojej słabostki, że pewne rzeczy kocham bardziej niż inne, z czego jednakże nie należy wyciągać wniosku, abym miał waszą wszechnicę otaczać mniejszą czcią i miłością niżeli inne. Albowiem rozumiem, że jako Naczelnik Państwa nie mogę być naczelnikiem ani żadnej grupy lub stronnictwa, ani też jakiegokolwiek miasta; jestem Naczelnikiem całego narodu i wszystkich jego warstw. 

W dzieciństwie moim ciągle mi szeptano w uszy tzw. mądre przysłowia: „Nie dmuchaj pod wiatr!”, „Głową muru nie przebijesz!”, „Nie porywaj się z motyką na słońce!” Doszedłem później do tego, że silna wola, energia i zapał mogą te właśnie zasady załamać. I obecnie, kiedy stoimy wobec wielkich zadań dalszej budowy państwa polskiego, właśnie potrzeba nam ludzi, którzy potrafią tej starej mądrości tych przysłów się przeciwstawić...

Lublin, 11 stycznia 

Ubawiłem się jak rzadko kiedy. Ponieważ ZMP [Związek Młodzieży Polskiej] szło osobno, u nas została sama reakcja i wygłupialiśmy się okropnie. Staliśmy naprzeciwko trybuny i nie biliśmy braw, ani też nikt nie wzniósł bojowego okrzyku. Natomiast po trzech godzinach stania gremialnie wołaliśmy: „My chcemy jeść, my chcemy do domu, my nie idziemy więcej na pochód, my mamy tego dość!”. […] Zaśpiewaliśmy marsza żałobnego, za co dostaliśmy od publiczności niezliczone brawa. 

Lublin, 1 maja 

Proszę Cię, byś przyjechała do nas przed 22 lipca. Nie wyobrażasz sobie, jaka tu się szykuje uroczystość [10. rocznica PRL]. Tow. [Bolesław] Bierut ma przyjechać i będzie urzędował przez dwa tygodnie. A miasto jak przebudowane i rozbudowane, że wcale nie poznasz. Teraz to naprawdę podobne na wielkomiejskie. Mają być delegacje ze wszystkich państw. Jaki teraz ruch, to sobie nie wyobrażasz. Przyjedź, a nie pożałujesz. Nadawali przez radio, że będzie dużo rzeczy nowych i zagranicznych po zniżonych cenach.

Lublin, ok. 14 lipca

Z rana wyjazd do Lublina na inaugurację KUL-u. W kościele nieudane, nudne i znów obsesyjne (dzieci) kazanie ks. Prymasa. W auli świetne przemówienie księdza rektora, który określił rolę i zadanie KUL-u w polityce kulturalnej Polski Ludowej.

Pod koniec uroczystości przemawiał ks. Prymas, tym razem doskonale, który między innymi powiedział, że istnienie KUL-u jest dowodem bogactwa kulturalnego kraju i dowodem wolności.

Lublin, 13 listopada

Lublin zrobił na mnie arcyprzykre wrażenie. Dworzec iście azjatycki, stare miasto się wali, zaopatrzenie fatalne. Że też naprawdę „oni” nie mogą znaleźć forsy na rzeczy najważniejsze, a jednocześnie w tymże Lublinie wybudowano na wyrost pokazową autostradę – może, jak mówią „złośliwi”, dla przemarszu wojsk?! (Jakich?) A na lubelskiej Starówce są cudowne stylowe piwnice, gdzie mogłyby się mieścić studenckie winiarnie, byli nawet amatorzy na ich dzierżawę, cóż, kiedy władze nie zezwoliły – jakżeby to prywatni ludzie mieli się „bogacić”? Idea działa. 

Lublin, 1 czerwca

W Lu­bli­nie krę­co­no ra­dziec­ki film wo­jen­ny. By­ło ogło­sze­nie w ga­ze­cie, że po­trze­bu­ją sta­ty­stów i pła­cą po 100 zło­tych za dniów­kę. [...]

23 sierp­nia by­ła wol­na, od­pra­co­wa­na so­bo­ta, więc za­ło­ży­łem sta­rą, po­mię­tą, po­pe­li­no­wą ko­szu­lę i [...] po­sze­dłem na plan. [...] Te­go dnia sta­ty­ści mie­li wi­tać okla­ska­mi żoł­nie­rzy ra­dziec­kich wkra­cza­ją­cych do Lu­bli­na. [...] Za­trzy­ma­no nas w wy­lo­cie uli­cy Pstrow­skie­go [...]. Po dru­giej stro­nie sta­ła wy­so­ka try­bu­na, na której usta­wio­ne by­ły ka­me­ry i kręci­ło się mnóstwo przebie­rań­ców. Wy­róż­niał się fa­cet po­tęż­nej po­stu­ry, re­ży­ser fil­mu Ju­rij Ozie­row. [...] Był upal­ny, sło­necz­ny dzień. Po chwi­li ukazały się sze­re­gi ra­dziec­kie­go woj­ska, czy­li pol­scy żoł­nie­rze prze­bra­ni w mun­du­ry Ar­mii Czer­wo­nej. Za pie­cho­tą je­cha­ły czoł­gi. Prze­jazd czoł­gów po­wta­rza­li­śmy kil­ka­krot­nie. Raz z wi­ny star­szej, tę­giej statystki, która wy­bie­gła z sze­re­gu z bu­kie­tem kwiatów w rę­ce i wrzu­ci­ła te kwia­ty żoł­nie­rzom do czoł­gu. Zde­ner­wo­wa­ło to Ozie­ro­wa oraz je­go tłu­ma­cza. Na­pięt­no­wał przez mega­fon wy­skok „sta­rej, gru­bej ba­by”. W fil­mie by­ły prze­wi­dzia­ne ta­kie sce­ny, ale mia­ły w nich ucze­st­ni­czyć mło­de, przystojne i gib­kie jak sa­ren­ki dziew­częta.

Lublin, 23 sierpnia

Roz­po­czą­łem re­wi­zję do­ra­źną w Wo­je­wódz­kim Za­rzą­dzie In­we­sty­cji Rol­ni­czych [WZIR] w Lu­bli­nie. Wpły­nę­ła do naszego wydzia­łu skar­ga chło­pów ze wsi Sta­sin w gmi­nie Józe­fów nad Wi­słą, że wy­ko­na­ny w tej wsi wo­do­ciąg jest krótszy o 241 metrów niż wy­ka­za­no w ra­chun­ku. [...] Rol­ni­cy nie chcie­li pła­cić i za­czę­li odwo­ły­wać się naj­pierw do sołtysa, a później co­raz wy­żej. W związ­ku z tym [...] na­czel­nik gmi­ny inż. Je­rzy Ch. po­wo­łał ko­mi­sję, która stwier­dzi­ła, że wo­do­ciąg jest fak­tycz­nie krót­szy o 241 me­trów niż wy­ka­za­no w pro­to­ko­le odbio­ru.

W WZIR za­tru­dnio­nych by­ło czte­rech dy­rek­to­rów — na­czel­ny i trzech za­stęp­ców. Każ­dy z za­stęp­ców miał pod opie­ką dział, w którym za­tru­dnio­nych by­ło co naj­mniej dzie­sięć osób, a na cze­le te­go dzia­łu stał, oprócz za­stęp­cy dy­rek­to­ra, tak­że odręb­ny kie­row­nik. [...] W sze­ściu re­jo­no­wych od­dzia­łach WZIR za­tru­dnio­nych by­ło 77 pra­cow­ni­ków. [...] Wszy­scy dy­rek­to­rzy, ich zastęp­cy i kie­row­ni­cy mie­li wy­ższe wy­kształ­ce­nie i by­li człon­ka­mi PZPR lub ZSL. Każ­dy miał odręb­ny ga­bi­net z te­le­fo­nem i dywa­nem. Wiel­kim nie­tak­tem by­ło wejść do ta­kie­go ga­bi­ne­tu bez pu­ka­nia.

Na wszy­st­kich tych ka­cy­ków padł bla­dy strach, kie­dy do­wie­dzie­li się, że chło­pi ze Sta­si­na bez żad­nych spe­cja­li­stów, za pomocą zwy­kłe­go sznur­ka, udo­wo­dni­li, że wo­do­ciąg jest krót­szy niż wy­ka­za­no w ra­chun­kach. Naj­bar­dziej zde­ner­wo­wał się dyrek­tor na­czel­ny WZIR dr Cze­sław S. [...] Po­wo­łał ko­mi­sję (10 osób) do po­now­ne­go zba­da­nia dłu­go­ści wodociągu. [...]

Mnie za­in­te­re­so­wa­ła spra­wa zu­ży­tych ma­te­ria­łów. [...] Na pod­sta­wie do­ku­men­tów usta­li­łem, że zo­sta­ły wy­da­ne [...] na zawyżo­ną dłu­gość.

Lublin, 1 lu­te­go

Otrzy­ma­łem za­da­nie prze­pro­wa­dze­nia kon­tro­li ak­cji kon­kur­so­wej za­le­sia­nia i za­drze­wia­nia. [...] Kon­kurs pro­wa­dził od kil­ku lat Urząd Wo­je­wódz­ki w Lu­bli­nie wspól­nie z Wo­je­wódz­kim Ko­mi­te­tem Fron­tu Jed­no­ści Na­ro­du [FJN]. [...] Wszy­scy ucze­st­ni­cy otrzy­my­wa­li dość wy­so­kie na­gro­dy pie­nięż­ne. Nikt ze szta­bow­ców nie po­ku­sił się nig­dy o spraw­dze­nie w tere­nie, czy da­ne ze spra­wo­zdań [konkursowych] znaj­du­ją po­kry­cie w rze­czy­wi­sto­ści.

W cza­sie kon­tro­li wej­rza­łem na tę li­stę [nagród] i oko mi zbie­la­ło. Był tam mój bez­po­śre­dni prze­ło­żo­ny, głów­ny księgo­wy Witold Z., księ­go­wa B. [...], prze­wo­dni­czą­cy Wo­je­wódz­kie­go Ko­mi­te­tu FJN Sta­ni­sław Z. i pra­wie wszy­scy pracow­ni­cy Od­dzia­łu Le­śnic­twa na cze­le z sze­fem, mgr. inż. Sta­ni­sła­wem G. Na­gro­dy od ty­sią­ca do kil­ku ty­się­cy złotych. [...]

8 lip­ca 1977 otrzy­ma­łem do dys­po­zy­cji sa­mo­chód służ­bo­wy i roz­po­czą­łem kon­tro­lę. [...] Wy­bra­łem naj­pierw Szko­łę Podstawową w Nie­dźwia­dzie Du­żej, w gmi­nie Ła­zi­ska. [...] We­dług spra­wo­zda­nia, pod­pi­sa­ne­go przez dy­rek­to­ra szko­ły Al­fre­da W., w ra­mach kon­kur­su za­le­sio­no 2 hek­ta­ry nie­u­żyt­ków. [...] Wy­sa­dzo­no 1200 to­po­li i 150 krze­wów róż. [...] Drzew­ka i krzewy ku­po­wa­ły urzę­dy gmi­ny. [...] Uda­ło mi się od­szu­kać dy­rek­to­ra W. [...] Wił się jak pi­skorz w so­li, gdy mu przedstawiłem cel mo­jej wi­zy­ty. Tłu­ma­czył, że nie wie, gdzie zo­sta­ły po­sa­dzo­ne to­po­le, bo spra­wą zaj­mo­wa­ła się in­na nauczyciel­ka, a te­raz są wa­ka­cje i wy­je­cha­ła do ro­dzi­ny. [...] Przy­po­mniał so­bie jed­nak, że to­po­le by­ły posadzone w sąsiedniej wsi Wrze­lo­wiec. [...]

Uda­li­śmy się tam. [...] Gdy wspo­mnia­łem chło­pom, że chcia­łem obej­rzeć to­po­le, od­po­wie­dzie­li chórem, że nie ma cze­go oglądać, bo nie przy­ję­ły się i sto­ją uschnię­te w miej­scu, gdzie był wy­bie­ra­ny pia­sek. [...] Za­py­ta­łem, dlacze­go się nie przy­ję­ły. Od­po­wie­dzia­no mi zno­wu chórem i ze śmie­chem, że jak mo­gły się przy­jąć, kie­dy przywiezione na wio­snę, le­ża­ły na słoń­cu cały mie­siąc. [...] Uda­li­śmy się z dy­rek­to­rem we wska­za­nym kie­run­ku i wkrót­ce naszym oczom uka­za­ła się plan­ta­cja su­chych drzew, po­sa­dzo­nych krzy­żo­wym rzę­dem. To uła­twi­ło mi ich licze­nie. [...] Na­li­czy­łem 450 sa­dzo­nek. [...]

Wi­ce­dy­rek­tor W[ydziału] R[olnictwa] i L[eśnictwa], za­nie­po­ko­jo­ny wy­ni­ka­mi mo­jej kon­tro­li w Ła­zi­skach, przy­dzie­lił mi [...] [pomoc­ni­ka, który] po­je­chał do wsi Ło­pocz­no, le­żą­cej po są­siedz­ku. Tam stwier­dził, że wszy­st­ko się zga­dza. [...] Zrozumiałem, że dy­rek­tor spe­cjal­nie przy­dzie­lił mi po­moc­ni­ka, aby po­ka­zać, jak mam kon­tro­lo­wać. Da­wa­no mi w nachal­ny spo­sób do zro­zu­mie­nia, że­by wpi­sać w pro­to­ko­le, iż wszy­st­ko się zga­dza. [...]

Na­pi­sa­łem, co usta­li­łem, i na­ro­bi­łem so­bie wie­lu wro­gów.

Lublin, 8 lipca

30 kwiet­nia 1979 mia­łem za­miar wy­je­chać na re­wi­zję do So­bie­szy­na, ale kie­row­nik po­wie­dział, że mo­gę je­chać dopiero w środę [2 ma­ja]. Zro­zu­mia­łem, że bę­dę mu­siał przyjść na po­chód pierw­szo­ma­jo­wy. Wi­told Z. ja­ko se­kre­tarz orga­ni­za­cyj­ny Za­kła­do­we­go Ko­mi­te­tu PZPR dbał o fre­kwen­cję na de­fi­la­dzie.

1 ma­ja zgło­si­łem się na zbiór­kę przed gma­chem Urzę­du Wo­je­wódz­kie­go. Le­dwo do­łą­czy­łem do in­nych, wy­szedł Witold Z. z Jerzym K. Obaj ak­ty­wi­ści par­tyj­ni nie­śli plik czer­wo­nych sztur­mówek. Jed­ną z nich we­tknię­to mi za­raz do rę­ki. By­łem zły, ale nie mo­głem się od tej wąt­pli­wej ozdo­by uwol­nić.

Lublin, 1 maja

W Lublinie — pierwszej stolicy Polski Ludowej, centrum regionu przemysłowo-rolniczego, coraz bardziej dziś znaczącego na gospodarczej mapie kraju — odbyły się 19 bm. podniosłe uroczystości z okazji 35-lecia socjalistycznej Ojczyzny. Uczestniczył w nich, serdecznie podejmowany przez społeczeństwo tej ziemi, I sekretarz KC PZPR — Edward Gierek. [...]

Rozległy plac jednej z dzielnic mieszkaniowych Lublina. Zgromadziły się tu dziesiątki tysięcy mieszkańców miasta, delegacje zakładów pracy, szkół i uczelni z całego kraju, noszących imię Bolesława Bieruta, weterani ruchu robotniczego i organizatorzy ludowej państwowości. [...] Następuje podniosły moment ceremonii — I sekretarz KC PZPR Edward Gierek w towarzystwie najbliższej rodziny Bolesława Bieruta dokonuje aktu odsłonięcia pomnika i składa u jego stóp wiązankę biało-czerwonych goździków. Rozlega się salwa honorowa. Nad głowami zgromadzonych pojawiają się gołębie — symbol pokoju. [...] Do pomnika zbliżają się teraz delegacje organizacji społecznych, zakładów pracy, mieszkańcy Lublina i regionu i składają u stóp monumentu kwiaty. Z głośników płyną słowa lubelskiego poety „Ukochałem cię ziemio, Polską nazwaną, ziemio o ognistym hełmie słońca, miłością szczerszą od dziecięcej, umiłowałem cię mowo urocza, hodowaną przez całe lata jak malwy, maki i róże, prostą miłością chłopa, wierną miłością Polaka”. Uroczystość kończy Międzynarodówka.

Lublin, 19 lipca

Przy­go­to­wa­łem pro­jekt za­rzą­dze­nia po­re­wi­zyj­ne­go [z kontro­li w Ze­spo­le Szkół Rol­ni­czych w So­bie­szynie] i za­nio­słem do akcep­ta­cji kie­row­ni­ko­wi. Przej­rzał pro­to­kół i na je­go pod­sta­wie ka­zał zre­da­go­wać je­szcze pi­smo do Pro­ku­ra­tu­ry Rejo­no­wej w Pu­ła­wach. Zdzi­wi­łem się, po­nie­waż Te­re­sa O. zwróci­ła do ka­sy za­gar­nię­te pie­nią­dze [38.000 zł]. Uważałem, iż na­le­ża­ło odstą­pić w tym wy­pad­ku od po­wia­da­mia­nia pro­ku­ra­tu­ry. [...]

Kil­ka mie­się­cy wcze­śniej by­łem na re­wi­zji w Biu­rze Ge­o­de­zji i Te­re­nów Rol­nych w Urzę­dzie Wo­je­wódz­kim w Lu­bli­nie i wykazałem ma­chloj­ki w ry­czał­tach za noc­le­gi na kwo­tę pra­wie 233.000 zło­tych. W tam­tej jed­no­st­ce nikt nie zwrócił pieniędzy, a mi­mo to Wi­told Z. nie na­ka­zał prze­ka­za­nia spra­wy pro­ku­ra­tu­rze. Trze­ba jed­nak wie­dzieć, że w ma­chloj­ki w geode­zji za­an­ga­żo­wa­ni by­li zna­jo­mi mo­ich prze­ło­żo­nych. Głów­ny księ­go­wy Ge­o­de­zji Je­rzy G. był par­tyj­nym kombatan­tem wo­jen­nym, a dy­rek­tor Mie­czy­sław K. ak­tyw­nym człon­kiem PZPR. Nie wol­no by­ło ich kom­pro­mi­to­wać, gdyż rzuca­ło to cień na ca­łą PZPR. Na­to­miast Te­re­sa O. by­ła tyl­ko zwy­kłą bez­par­tyj­ną se­kre­tar­ką, roz­wód­ką z dzieckiem. Ta­ką oso­bę, we­dług za­sad mo­ral­nych mo­je­go kie­row­ni­ka, na­le­żało uka­rać. Dla przy­kła­du. [...] 25 stycznia 1980 odbył się pro­ces Te­re­sy O. Po­dobno zosta­ła ska­za­na na dwa la­ta w za­wie­sze­niu i grzyw­nę.

25 stycznia

Jak usłyszeliśmy, że zastrajkowano w Świdniku, to nam trochę przybyło odwagi i podjęliśmy decyzję. [...] Panowało bardzo duże napięcie. Mieliśmy świadomość, że taką małą grupę [30-40 osób] łatwo rozbić albo nawet całą wyrzucić z pracy, ale już dłużej nie mogliśmy się oglądać.

Lublin, 9 lipca

Kierowcy pierwsi przywieźli wieść jakby oczekiwaną od lat a zaskakującą: „Świdnik stoi”. Słyszało się te słowa podawane z ust do ust, przyjmowane z nadzieją i skrywaną radością. Przez fabrykę ciągnął szmer rozmów, dochodziły coraz to nowe wiadomości: „Jeszcze LZNS!”. Cisza pękła. [...] „Nie podjęli pracy” — biegnie wieść z wydziału na wydział. [...] Chaos narasta. Ludzie zbierają się w grupy i dyskutują. [...] Nie pracują już wszyscy.

[...] I wreszcie decyzja: „Ludzie, ludzie — idziemy pod biurowiec!”. Krzyk niesie się po całej fabryce. Idą coraz gęstsze grupy ludzi, dołączają stale nowi. Ciągną czarnym, umorusanym korowodem w swoich roboczych, przesyconych olejem i smarami ubraniach i kombinezonach, w kaskach ochronnych na głowach. Setki i tysiące. Idą wszyscy czarną, zbitą gromadą, cała załoga świadoma już teraz swojej siły i jedności.

Lublin, 10 lipca

Przybyłem do pracy o godz. 6.40. obok rampy stał samochód. Szukając pracowników do rozładunku, podszedłem wraz z Janem Grzelakiem do drzwi lakierni, zostaliśmy ruchami rąk zatrzymani przez robotnika. Oznajmił, że jest strajk i nie można wchodzić w ubraniu cywilnym, by nie potraktowano nas jako łamistrajków. [...]

O godz. 10.30 wszedłem do nowej hali. Wrzało jak w ulu. Słychać było głośne gwizdy. Ustawiono czworobok z autobusem jelcz 043. Ludzie siedzieli w autobusach i na ich dachach. Pośrodku tego czworoboku stał I sekretarz KM PZPR, dyrektor techniczny inż. Protasiewicz i mistrz Mantyk. Prowadzą rozmowy. Konkretyzują się pierwsze postulaty załogi.

Z dachu autobusów robotnicy krzyczeli do władzy. Ktoś ochrzcił gości literą „h”. Druga strona apelowała o rozsądek i przerwanie strajku. Sekretarz KM podkreślał dotychczasowe osiągnięcia kraju [...], wspominał o stratach spowodowanych przestojem. Na zakończenie wystąpienia powiedział: „Rozumiemy się towarzysze? Tak?”. Odpowiedzieli: „Czekamy dalej”.

Lublin, 10 lipca

Chyba 10 lipca przed 15.00 przeszłam po pokojach i namawiałam ludzi, aby rano zebrać się przed budynkiem. [...] Uznano mnie za „prowodyra” i wezwano do dyrektora [...]. Próby zorganizowanego protestu ścigał główny księgowy. A kierownik mojego działu — Wiesław Wieruszewski — jak tylko wrócił do pracy w poniedziałek, powiedział do mnie, że jak jego wezmą do partii i tam mu powiedzą, że byłam „prowodyrem” strajku, to on mnie wyrzuci z pracy. Bo portret Lenina to u niego nie tylko wisi w gabinecie na ścianie, ale on go nosi w sercu.

Lublin, 10 lipca

Za kilka dni ma przyjechać do Chełma — miasta Manifestu Lipcowego, Edward Gierek. W mieście kręci się już jego ruchomy dwór — sprawdza się trasę przyjazdu, nadzoruje sadzenie kwiatów, malowanie ulic, łatanie dziur na jezdni. Dostojny Gość ma widzieć wszędzie ład, czystość i porządek. Odbędzie się m.in. uroczystość oddania do użytku 70-rodzinnego budynku mieszkalnego zbudowanego dla studentów [...]. Przy tym budynku stoi stara skromna chałupka — domek „człowieka, który składał historię” — Jacka Zajączkowskiego, zecera, który drukował Manifest Lipcowy. Domek jest zniszczony, ruchomy dwór decyduje więc, że odnowione zostaną dwie ściany, te, które będzie oglądał Dostojny Gość, przekazując studentom klucze do ich mieszkań...

Lublin, 12 lipca

Gdy wróci­łem z urlo­pu, w biu­rze prze­bą­ki­wa­no, że w Fa­bry­ce Sa­mo­cho­dów Cięża­ro­wych jest strajk z po­wo­du ogło­szo­nej podwyż­ki cen mię­sa, szcze­gól­nie boczku. [...]

16 lip­ca, zgo­dnie z pla­nem, wy­je­cha­łem na re­wi­zję do Re­jo­no­we­go Od­dzia­łu We­te­ry­na­rii w Opo­lu Lu­bel­skim. Poszedłem do auto­bu­su, ale au­to­bu­sy też straj­ko­wa­ły. Po­sze­dłem więc na szo­sę kra­śnic­ką i wraz z in­ny­mi ła­pa­li­śmy „oka­zję”. Uda­ło mi się za­trzy­mać żu­ka. Do­je­cha­łem do Beł­żca i da­lej zno­wu nie mia­łem czym po­je­chać. Po­sze­dłem za mia­sto, gdzie uda­ło mi się złapać ny­sę, która je­cha­ła do Opo­la Lu­bel­skie­go przez Po­nia­to­wą. W Po­nia­to­wej kie­row­ca za­trzy­mał się przed Za­kła­da­mi Elektro­tech­nicz­ny­mi „Eda” i po­szedł coś za­ła­twić. Gdy wrócił, po­wie­dział, że ca­ła „Eda” straj­ku­je. Przy­je­cha­łem do Opo­la na go­dzi­nę 12.00. Skon­tro­lo­wa­łem ka­sę i o 14.30 uda­łem się na przy­sta­nek PKS, aby ocze­ki­wać na ja­kiś trans­port.

Sta­łem dwie go­dzi­ny i nikt do Lu­bli­na nie je­chał. [...] Tłum lu­dzi cze­kał na ja­ki­kol­wiek po­jazd do Lu­bli­na. W koń­cu oko­ło 18.00 pod­je­chał ja­kiś pu­sty au­to­kar.

Na­stęp­ne­go dnia nie uda­ło mi się zła­pać żad­nej „oka­zji” do Opo­la, więc za­wróci­łem do do­mu. [...] Na tar­go­wi­sku obok dwor­ca do­wie­dzia­łem się, że te­go dnia do Lu­bli­na nie do­tarł ża­den po­ciąg, bo straj­ku­ją ko­le­ja­rze. [...]

Lublin i okolice, 16 li­pca

Warunkiem powodzenia narodowych celów i zamierzeń jest zgodny wysiłek Polaków, zrozumienie interesów kraju, obywatelska dyscyplina. Każdy, kto dziś postępuje inaczej, naraża Ojczyznę na wielkie niebezpieczeństwo, szkodzi sobie i swoim najbliższym. Pamiętać o tym należy, patrząc na problemy i napięcia ostatnich lat wynikłe w dużej mierze z niekorzystnej i powszechnie odczuwalnej sytuacji gospodarczej i politycznej w świecie.

Chełm, 17 lipca

Dantejskie sceny oglądać można na dworcu PKP. Akurat dzieciaki jechały na kolonię, a dorośli — na nowy turnus wczasów. Pracownica informacji zemdlała po kilku godzinach pracy z wyczerpania, zamęczona pytaniami zrozpaczonych ludzi niemogących się wydostać z Lublina. Początkowo ogłaszano jeszcze przez megafony, że pociąg taki a taki odjedzie, potem odwoływano tę informację. Chaos i bałagan kompletny. W końcu wyłączono megafony.

Wyjazd i dojazd do Lublina stawał się o tyle wielkim problemem, że do strajku przystąpili także kierowcy PKS. Na rogatkach miasta stały tabuny ludzi usiłujących złapać okazję. [...]

Stanęły piekarnie miejskie — bo zabrakło mąki wskutek strajku kierowców z PTHW i pracowników zakładów młynarskich. Potem zastrajkowały zakłady jajczarsko-drobiarskie, więc nie było w sklepach jajek i drobiu. Nie było też mleka, bo do strajku przystąpili kierowcy z STW przywożący mleko do Lublina ze zlewni w terenie. Miasto tchnęło grozą.

Lublin, 17 lipca

Okresowe braki mleka, chleba i innych artykułów z powodu strajku, tłumy ludzi w sklepach. Staje komunikacja miejska. Ulice wypełnione ludźmi. Rozgoryczenie. Znajoma zniszczyła zupełnie buty (szpilki) długotrwałym marszem do pracy. Ale na twarzach obok zmęczenia widać ożywienie i dość często uśmiech. Jest nadzieja, że powaga sytuacji skłoni władze, nie tylko lokalne, ale i centralne, do zauważenia wśród wskaźników rozwoju także ludzi i ich problemy.

Lublin, 17 lipca

Dramatyczny dzień 350-tysięcznego Lublina. [...] Do transportu artykułów spożywczych, prasy wykorzystywano żuki z „Polmozbytu”, nowiutkie, przeznaczone do sprzedaży. Chleb przywożono z piekarni wiejskich, mleko z Radomia, Zamościa, Warszawy. W osiedlach sprzedawano chleb i mleko z wojskowych ciężarówek. Przerażała pustka na ulicach. [...] Po południu ulice miasta nieco się ożywiły. Pojawiły się bowiem autobusy miejskie, ale z obcymi rejestracjami. Ściągnięto wozy z Radomia, Starachowic, Puław, Stalowej Woli.

Lublin, 18 lipca

Drogie obywatelki i obywatele!

W związku z licznymi przypadkami przerw w pracy w poszczególnych zakładach, powstają poważne utrudnienia w życiu każdego z nas. Zakłócona bądź utrudniona jest dostawa najpotrzebniejszych artykułów żywnościowych — mleka dla dzieci, chleba dla ludzi, zaopatrzenia dla szpitali. Zakłócenia w transporcie uniemożliwiają wyjazdy naszych dzieci na kolonie, naszych współtowarzyszy pracy na zasłużony wypoczynek.

W ostatecznym rachunku wszystko to godzi w każdego człowieka, w każdego obywatela Lublina, godzi w nas samych. [...] Nie ma takiej sprawy, nawet najtrudniejszej, o której nie można by i nie należałoby mówić otwarcie i szczerze.

Lublin, 18 lipca

U nas o strajkach się nie mówi. Ale wiadomo z rozgłośni zagranicznych, że już ponad 30 zakładów przemysłowych strajkuje, dziś zastrajkowała komunikacja kolejowa i miejska w Lublinie. Władze, dotąd potulne jak owieczki, wyrażają zgodę na podwyżki, na stare ceny mięsa sprzedawanego w kioskach fabrycznych. Może ta ugodowość związana jest z olimpiadą moskiewską, teraz niezręcznie byłoby wjechać czołgami!

Warszawa, 18 lipca

W Lokomotywowni trwają pertraktacje z Komitetem Strajkowym kolejarzy. Wszyscy czekają na ich wynik [...]. Godzina 15.00. Nadal nie ma wiecu i manifestacji. W gmachu Komitetu Wojewódzkiego nadal napięcie. [...] Ale coraz powszechniejsze jest przekonanie, że manifestacji nie będzie i pod gmach KW nikt nie przyjdzie. [...]

Jest 17.30. W mieście cichym i pustym słychać dźwięk sygnałów lokomotyw. Jedziemy na dworzec PKP z ekipą dziennikarzy z gmachu KW. Ponoć podpisano porozumienie na kolei. Dworzec Główny już pełen życia, nagle wypełniony ludźmi. Słychać odgłos przejeżdżających pociągów. [...] Na peronach ludzie, wciąż niepewni swojej podróży, wypytują kolejarzy, czy to naprawdę koniec strajku. Kolejarze pijani ze szczęścia — podpisane porozumienie przyniosło im spory sukces, znaczne podwyżki i inne zdobycze socjalne.

Lublin, 19 lipca

Nareszcie odważyliśmy się na Lubelszczyźnie coś zrobić. To jest ważne! [...] Pierwszego dnia to jedynie my, Lokomotywownia, nasze Warsztaty Naprawcze Lokomotyw Spalinowych, Elektrycznych, Samochodówka i Wagonownia; z tych poszczególnych załóg wybrano przedstawicieli do Komitetu. A następnego dnia dołączyły się inne służby [...], przyszli i dokooptowali swoich przedstawicieli do tego Komitetu. Naprawdę byłem tym zaskoczony. Nie liczyłem, że aż taka będzie solidarność. 

Lublin, 19 lipca

Poprawa sytuacji w Lublinie sprzyjała normalnemu przygotowaniu się kraju do 22 lipca. Zalecano organizowanie skromnych obchodów. W przeddzień święta odbyło się w Belwederze tradycyjne spotkanie z ludźmi zasłużonymi dla kraju. Prasa pisała o kolejnych sukcesach produkcyjnych. Popularyzowano w prasie, radiu i telewizji ludzi „dobrej roboty”, przeprowadzano z nimi wywiady. Podkreślano zwłaszcza potrzebę oszczędności, poczucia obowiązku i współodpowiedzialności za wspólny dom — Polskę Ludową. Na powierzchni wszystko znowu zaczęło wyglądać jakby normalnie. Tylko człowiek umiejący czytać między wierszami informacji prasowych, orientujący się w niuansach czy mający dostęp do źródłowych danych wiedział, że nurt niepokoju społecznego nie zmienił biegu, że poszerza się i staje się bardziej wartki.

Lublin, 21 lipca

Pierwsze w historii PRL Święto Odrodzenia bez fanfar. Lublin nie jest w ogóle udekorowany. Nieoficjalny zakaz manifestacji ulicznych — stąd nie ma żadnych wieców, mityngów, uroczystych koncertów. Gazety nie podają nawet kalendarzyka imprez kulturalnych z okazji święta. Bogiem a prawdą to ich prawie wcale nie ma.

Lublin, 22 lipca

Z wiadomości, których słucham w BBC, wynika, że nadal trwają strajki (nasze radio oczywiście o nich milczy). Potwierdzają to także informacje, jakie otrzymuję z redakcji. Faktycznie najbardziej groźnym miejscem jest obecnie Lublin. Jak na ironię, strajkują robotnicy w mieście, które jest kolebką Polski Ludowej i akurat w trzydziestą szóstą rocznicę ogłoszenia Manifestu PKWN.

Polityka władz jest wciąż taka sama: ustępować przed żądaniami robotników. Drukuje się więc coraz więcej pieniędzy bez pokrycia. Jeśli żądania robotników będą się mnożyć, to na jesieni czeka nas galopująca inflacja.

Warszawa, 24 lipca

Po dwudziestu trzech dniach strajków „Trybuna Ludu” przerwała milczenie i opublikowała artykuł pt. Ludzie pragną porządku — porządek zależy od ludzi. Oprócz normalnego bełkotu (osiągnięcia, idziemy naprzód etc.) artykuł jest wyraźnie ugodowy wobec strajkujących. Najbardziej charakterystyczne zdanie: „Nie chodzi o potępianie czy pouczanie kogokolwiek”. W gruncie rzeczy takie stanowisko wobec strajkujących jest postępem. W 1956 roku i 1970 roku strzelano do robotników, w 1976 roku aresztowano pewną grupę i przepuszczono przez „ścieżkę zdrowia”, teraz „nikogo nie potępiamy”. Oczywiście, że wszystko razem jest godne potępienia, ale mimo to słowo „postęp” jest na miejscu. Nie mam, rzecz jasna, złudzeń. Reakcja Gierka i jego przyjaciół wynika ze strachu. Gdyby nie olbrzymie zadłużenie, gdyby nie jego zarozumiałość, to zapewne mielibyśmy do czynienia z „twardą” polityką. Gierek ma kilka twarzy. Jedną z nich jest gęba aparatczyka, który chętnie „przyłoży” każdemu, kto ośmiela się mieć inne zdanie niż partia (czytaj aparat).

Warszawa, 25 lipca